دکتر حسین یاوری * گردشگری، بزرگ‌ترین مجموعه خدماتی جهان است که روز به روز بر عرصه‌های کاری، ابعاد و اهمیت آن افزوده می‌شود و طبعا جایگاه رفیع‌تری را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص می‌دهد.

امروزه گردشگری که از آن با عنوان «صنعت گردشگری» هم یاد شده است در برخی از کشورها که به مرحله توریسم صنعتی رسیده‌اند، سهم بسیار بالایی را در «تولید ناخالص ملی» و درآمدهای ارزی کسب کرده است. ضمن آنکه بعضی از کشورهای دیگر هم به موفقیت‌های چشمگیری در این زمینه دست یافته‌اند.

بررسی آمارهای مربوط به بازدید توریست‌های خارجی و حتی گردشگران داخلی از مراکز تولید صنایع دستی در کشورهایی همچون تایلند، هند، چین و مالزی و نیز دقت نظر روی ارقام فروش آثار گوناگون هنرهای صناعی به گردشگران، نشانگر آن است که صنایع دستی یا هنرهای صناعی که یکی از مظاهر فرهنگی و هنری محسوب می‌شود، می‌تواند عامل مهم و حتی موجبی برای جلب و جذب گردشگران به حساب آید، چرا که هر اثر صنایع دستی بازگوکننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی یک کشور و حتی منطقه و محل تولید است و می‌تواند در شناساندن هنر اصیل و بومی و فرهنگ نقش اساسی ایفا کند.

بررسی‌های سه دهه پایانی قرن بیستم میلادی تا به امروز، این واقعیت را مطرح کرده است که خرید سوغات آن هم سوغاتی ماندگار و با هویت که ضمنا نشانه‌ها و علائم و نمادهایی از کشور یا مکان موضوع بازدید را به همراه داشته باشد، نه تنها تکمیل‌کننده سفر و بازدیدهای گردشگران است بلکه گاه جاذبه‌ای فراتر از مکان‌های تاریخی و باستانی در توریست‌ها ایجاد می‌کند.

استقبال فوق‌العاده‌ توریست‌ها از آثار صنایع دستی و تقاضای چشمگیر و پیوسته رو به تزاید آنان به این‌گونه تولیدات فرهنگی، موجب آن شده است که کشورهای دارای فرهنگ و تمدن غنی و درخشان که به واسطه آثار تاریخی، اقلیم‌های متفاوت، چشم‌اندازهای زیبا و آداب و رسوم محلی، پیوسته مورد توجه گردشگران برای مسافرت و دیدار بوده و ضمنا از صنایع دستی متنوع و شاخصی هم برخوردارند، در برنامه‌های بازدید توریست‌های خارجی، دیدار از مجتمع‌های تولیدی، نمایشگاهی و فروشگاهی صنایع دستی را نیز پیش‌بینی کنند و بدیهی است که موفقیت‌های به دست آمده از این رهگذر در کشورهایی چون هند، تایلند، چین، مکزیک، یونان، مالزی و… خود مهر تاییدی بر اثرات متقابل گردشگری‌ و صنایع‌دستی است. جالب است که گفته شود امروزه تولید آثار صنایع دستی که مزین به نقش آثار تاریخی، باستانی و یادمان ویژه و حتی علایق مردم یک کشور به آداب، سنن، نگاه‌ها و نقش‌های خاص است در دستور کار قرار دارد و تلاش می‌شود که حتی بخشی از این‌گونه آثار که از سنگ، چوب، فلز یا بر روی سفال و پارچه پدید می‌آید با قیمت‌های مناسب و حتی در کنار آثار تاریخی شناخته شده در اختیار توریست‌ها قرار گیرد. کارشناسان عرصه گردشگری و متخصصان و صاحب‌نظران صنایع دستی جهان، عوامل زیر را در جذب گردشگران برای خرید آثار صنایع دستی موثر دانسته‌اند:

۱- بهره‌گیری آثار صنایع دستی از نگاره‌ها، رنگ‌ها و رنگ‌آمیزهای سنتی و سمبلیک که پیوسته مورد تایید و در کانون توجه گردشگران قرار داشته است.

۲- بالا بردن کیفیت آثار و افزایش میزان دوام آن.

۳- تنوع تولیدات صنایع دستی و توسعه زمینه‌های کاربردی آن.

۴- تولید آثار هنرهای صناعی با الهام از فرم کلی و نگاره‌های آثار تاریخی، باستانی و نیز علائم و نشانه‌های هر کشور.

۵- بسته‌بندی مناسب آثار که در پی درک ضرورت و اجرای برنامه‌های پژوهشی و نهایتا تولیدی بسته‌بندی به انجام رسیده است و باعث اطمینان خاطر گردشگران برای خرید و حمل یا ارسال آن به کشور مقصد شده است.

۶- قائل شدن تسهیلات لازم به منظور ارسال صنایع دستی به صورت پستی و فراهم آوردن امکانات و ارائه خدمات مناسب در زمینه بیمه، حمل و نقل و تحویل به موقع آثار در مقصد مورد نظر گردشگران که به راحت کلام باعث آن شده است که توریست‌ها آنچه را مدنظر خود یافتند، خریداری و در زمان مقتضی در اختیار داشته باشند.

۷- برگزاری نمایشگاه‌های فصلی، سالانه و نیز بازارهای مکاره با هدف جلب و جذب توریست‌های خاص برای فروش آثار صنایع‌دستی.

تردیدی نیست که افزایش تعداد جهانگردان که با افزایش فروش آثار صنایع دستی توام و همراه بوده است، موجبات افزایش تولید، حفظ اصالت‌ها و ویژگی‌ها، افزایش سطح اشتغال مولد و اشتغال جنبی و مهم‌تر از همه توسعه مبادلات فرهنگی و معرفی و شناساندن بهتر و دقیق‌تر کشورها و هنر و تمدن آنها شده است.

* کارشناس صنایع دستی و استادیار دانشگاه‌های تهران، هنر، الزهرا و…